واریس چگونه به وجود می آید؟
کار وریدها(سیاهرگ ها) بازگردانیدن خون بدون اکسیژن از اندام های بدن به قلب است تا قلب برای تامین اکسیژن مورد نیاز خون، آن را به شش ها بفرستد. پس از آن خون اکسیژن دار به قلب بازمی گردد و از آنجا به سرخرگ آئورت پمپ شده و بالاخره در سراسر بدن منتشر مى شود.
ورید هاى ساق پا کار دشوارترى دارند، چرا که باید خون را در مسیری طولانى، در خلاف جهت جاذبه زمین و فشار وزن بدن به جلو برانند. در وریدها دریچه هاى یک طرفه اى قرار دارند که کار آنها پیشگیرى از بازگشت خون به عقب است. اگر این دریچه ها کار خود را به خوبى انجام ندهند، خون به عقب بازمی گردد و در وریدها تجمع می یابد و سبب تورم آنها مى شود.
وریدهاى متورم و بادکرده به دو شکل دیده مى شوند: وریدهاى واریسى و وریدهاى تارعنکبوتى(که در پزشکى بدان تلانژیکتازى گفته مى شود). وریدهاى واریسى بزرگ تر بوده و به رنگ آبى تیره یا ارغوانى هستند و اغلب در سطح پوست، به صورت پرپیچ و خم دیده مى شوند. وریدهاى تارعنکبوتى، کوچک ترند و شبیه تارهاى عنکبوت به نظر مى رسند و رنگ آنها آبى یا قرمز است. این ورید ها به سطح پوست نزدیک بوده و درد و تورم ندارند. بزرگ ترین و طولانى ترین ورید سطحى، ورید صافن بزرگ است که از سمت داخلى مچ پا وارد کشاله ران مى گردد. زمانى که دریچه ها در مسیر این ورید و یا اتصالات آن با سایر وریدها خراب مى شوند، خون، تجمع یافته و یا در شاخه هاى وریدى به عقب بازمى گردد و واریس را ایجاد مى کند.
دلایل
وریدهاى متورم واریسى و تارعنکبوتى بسیار شایع هستند. بیش از ۴۰ درصد زنان بالاى ۵۰ سال به این بیمارى دچارند. عوامل این بیمارى شامل موارد زیر است:
?- توارث: به نظر مى رسد که تمایل به این بیمارى به ویژه در سنین جوانى، در میان برخى خانواده ها بیشتر باشد. برخى زنان با دریچه هاى وریدى با کارایى پایین تر و یا دیواره هاى عروقى ضعیف تر به دنیا مى آیند.
?- ایستادن به مدت طولانى: یک بررسى در مورد کارگران دانمارکى در دسامبر ۲۰۰۵ نشان داد زنانى که ۷۵ درصد مدت زمان کار خود را به حالت ایستاده و یا در حال راه رفتن گذرانده بودند، تقریباً دو برابر زنانى که مدت زمان کمترى بر روى پاهایشان ایستاده بودند، نیاز به درمان واریس پیدا کردند. پژوهشگران تخمین مى زنند در بزرگسالانی که سنین فعالیت و اشتغال را مى گذرانند، ایستادن هاى طولانى مدت مسئول بیش از ۲۰ درصد موارد پیدایش واریس است.
?- سن: خطر واریس با افزایش سن زیادتر مى شود. رگ هاى خونى و عضلات پشت ساق پا که در موقع راه رفتن با فشار بر وریدها، بازگشت خون را به سمت قلب تسهیل مى کنند، با گذشت زمان ضعیف تر مى شوند. کمتر از ده درصد زنان زیر ۳۰ سال و بیش از ۷۵ درصد زنان بالاى ۷۰ سال به واریس مبتلا هستند.
?- جنسیت: زنان بیش از مردان مستعد واریس هستند و باردارى عامل اصلى آن است. در دوران باردارى، وریدهاى ساق پا پرتر بوده و راحت تر پاره مى شوند، زیرا حجم خون و فشار شکمى در این دوران افزایش مى یابد و هورمون ها سبب گشاد شدن رگ هاى خونى مى شوند. هرچه حاملگى به پایان خود نزدیک مى شود، خطر واریس افزایش مى یابد.
?- وزن: وزن اضافى به ویژه در اطراف شکم، فشار اضافى را بر وریدهاى ساق پا تحمیل مى کند. زنانى که اضافه وزن دارند، نسبت به زنان لاغر بیشتر در معرض ابتلا به واریس هستند و این خطر در مورد زنان چاق سه بار بیشتر است.
در مطالعات انجام شده بر روى مردان، ارتباط چندانى بین بروز واریس و وزن بدن دیده نمى شود.
علائم
وریدهاى تارعنکبوتى بیشتر به لحاظ زیبایى ناراحت کننده هستند، حال آن که وریدهاى واریسى علاوه بر ظاهر طناب مانند، مشکلات متعدد دیگرى نیز به همراه دارند. در صورتى که مبتلا به ورید واریسى هستید، پس از ایستادن یا نشستن طولانى، در ساق پاهایتان احساس درد مبهم، سنگینى، سوزش، فشار و یا ضعف خواهید کرد. معمولاً بالا نگاه داشتن ساق هاى پا به بهبود این مشکل کمک مى کند. ممکن است شب ها گرفتگی دردناک عضلات پشت ساق پا را تجربه کنید. پاها و مچ پاهایتان ورم مى کند و ممکن است پوست اطراف ناحیه واریس دچار خارش و خشکى شده و یا بر روى آن بثوراتى پیدا شود و یا رنگ آن به قهوه اى یا آبى تغییر کند. ورید هاى واریسى بزرگ تر لزوماً علائم شدیدترى ندارند. در واقع، بسیارى از مردم مدت ها قبل از بروز تغییرات قابل رویت در ورید هایشان، سایر علائم را تجربه مى کنند.
اگر ورید هاى واریسى درمان نشوند، علائم بدتر شده و گاه عوارضى چون پارگى، زخم پوستى و ترومبوفلبیت(thrombophlebitis یا التهاب وریدى همراه با لخته شدن خون) پیدا مى شود.
ارزیابى وریدهاى غیرطبیعى
پزشک درباره علائم سئوال کرده و وریدها و پوست اطراف آن ها را معاینه مى کند. براى آزمایش واپس زدن خون، جریان خون را اندکى مسدود مى کند(براى این کار از یک تورنیکت، بازوبند فشار خون و یا دست استفاده مى کند) و مشاهده مى کند که پس از رها کردن ناحیه مسدود شده چه اتفاقى مى افتد. براى مشاهده وریدهاى سطحى و دریچه هاى آن ها، پزشک از سونوگرافى داپلر استفاده مى کند، یعنى چیزى شبیه به همان که در دوران باردارى مورد استفاده قرار مى گیرد، و آن را بر روى سطح ساق پا حرکت مى دهد. سونوگرافى داپلر، اطلاعات بیشترى در اختیار قرار مى دهد، چرا که به پزشک امکان مى دهد سرعت و جهت جریان و قوام خون را ارزیابى کند. این روش مى تواند مکانى را که از آن جا خون شروع به پس زدن مى کند، شناسایى نموده و تایید کند که جریان خون ورید عمقى به مقدار کافى است.
راهکارهایى براى مراقبت از خود
وریدهاى واریسى ساق پا نیاز به هیچ گونه درمانى ندارند، مگر اینکه علائم بروز کنند. در بسیارى موارد، روش هاى مراقبت از خود براى کاهش فشار وریدهاى ساق پا، تقویت جریان خون و پرهیز از استفاده از روش هاى موثرتر و یا به تاخیر انداختن آن ها کفایت مى کند. این روش ها به قرار زیر هستند:
۱) پاهایتان را بالا نگاه دارید. روزى چند بار با نگه داشتن پاها در بالاى سطح قلب به مدت ۱۵ دقیقه، به آن ها استراحت دهید. بدین ترتیب ورید هاى شما ناچار نخواهند بود که در خلاف جهت جاذبه کار کنند.
۲) فعالیت ساق پا را تغییر دهید. اگر براى مدت طولانى مى نشینید یا مى ایستید، چندین بار براى مدتى کوتاه به قدم زدن سریع بپردازید. عضلات پشت ساق پایتان را با فعالیت هاى فیزیکى از قبیل قدم زدن هاى سریع و تمرین هاى استقامتى تقویت کنید.
۳) از مسکن استفاده کنید. استامینوفن، آسپیرین یا ایبوپروفن مى توانند دردهاى خفیف وریدهاى واریسى را که گه گاه بروز مى کنند، تسکین بخشند.
۴) جوراب هاى ساق بلند کشى بپوشید. این جوراب ها با تحت فشار قرار دادن وریدهاى ساق پا از بازگشت خون به عقب جلوگیرى مى کنند. اگر علائم خفیف باشند، جوراب هاى ساق بلند معمولى کفایت مى کنند. اگر علائم شدیدتر باشند، پزشک شما جوراب هاى ساق بلند فشاردهنده اى را تجویز خواهد کرد که از مچ پا تا ران ها خاصیت کشسانی(سفتی) آنها کاهش مى یابد(مانند تصویر بالا). این جوراب ها باید صبح ها قبل از برخاستن از رختخواب پوشیده شوند.
۵) از پوشیدن هرگونه لباس و پوشش تنگ در ناحیه کمر یا ساق پا خوددارى کنید.